Everest tawı, jergilikli Sagarmatha yamasa Qomolangma atı menen belgili bolıp, Jer sharındaǵı teńiz qáddinen joqarıda, Gimalay tawlarınıń Mahalangur Gimal kishi dizbeginde jaylasqan. Qıtay-Nepal shegarası onıń joqarı noqatı arqalı ótedi. Onıń biyikligi (qardıń biyikligi) 8,848.86 m (29,031 fut 8,1⁄2 in) aqırǵı márte 2020-jılı Qıtay hám Nepal húkimetleri tárepinen ornatılǵan.
Everest tawı kóplegen alpinistlerdi, sonıń ishinde, júdá tájiriybeli alpinistlerdi ózine tartadı. Shıńǵa shıǵıwdıń eki tiykarǵı jolı bar, olardıń biri Nepalda qubla-shıǵıstan (standart jol dep ataladı) hám ekinshisi Tibette arqadan keledi. Standart jónelis boyınsha kóteriliwde úlken texnikalıq qıyınshılıqlardı keltirip shıǵarmasa da, Everestte biyiklik keselligi, hawa-rayı hám samal, sonday-aq, qar kóshiwi hám Xumbu muzlıǵınıń qáwip-qáterleri bar. 2024-jıldıń may ayı jaǵdayına bola, Everestte 340 adam qaytıs bolǵan. Tawda 200 den aslam ólik qalıp ketken, olar qáwipli shárayat bolǵanı sebepli alıp shıǵılmaǵan.
Alpinistler Everest tawı biyikliginiń tek bir bólegine kóteriledi, sebebi tawdıń tolıq biyikligi teńiz qáddine jaqın bolǵan geoidtan ólshenedi. Everest tawınıń shıńına eń jaqın teńiz Bengal qoltıǵı bolıp, onnan derlik 700 km uzaqlıqta jaylasqan. Everesttiń pútkil biyikligine shıǵıwdı shama menen usı jaǵalıqtan baslaw kerek. Bunı 1990-jılı Tim Makartni-Sneyptiń komandası orınlaǵan. Alpinistler, ádette, 5000 m den joqarı tayanısh lagerlerinen kóteriliwdi baslaydı. Bul lagerlerdiń astınan kóterilgen biyiklik muǵdarı hár qıylı. Tibet tárepinde bolsa kópshilik alpinistler tikkeley Arqa baza lagerine baradı. Nepal tárepinde alpinistler ádette Katmanduǵa, keyin Luklaǵa ushıp baradı hám Qubla baza lagerine baradı. Lukladan shıńǵa shekem bolsa 6000 m ge shamalas biyiklikke kóteriledi.
Everesttiń shıńına shıǵıw boyınsha dáslepki esapqa alınǵan háreketler britaniyalı alpinistler tárepinen ámelge asırılǵan. Nepal sol waqıtta shet ellilerdiń mámleketke kiriwine jol qoymaǵanı ushın inglisler Tibet tárepinen arqa taw jolında birneshe márte háreket etip kórdi. 1921-jılı inglisler tárepinen birinshi razvedka ekspediciyası Arqa Kolda 7000 m ge jetken. Onnan keyin 1922-jılı ekspediciya arqa taw dizbeginiń marshrutın 8320 m ge jetkerip, insan birinshi márte 8000 m den joqarıǵa kóterildi. 1924-jılǵı ekspediciya nátiyjesinde Everestte házirgi kúnge shekemgi eń úlken sırlardan biri júzege keldi: George Mallory hám Andrew Irvin 8-iyun kúni sońǵı márte shıńǵa shıǵıwǵa urındı, biraq qaytıp kelmegen. Sonnan keyin olar birinshi bolıp shıńǵa shıqtı ma yamasa shıqpadı ma degen tartıslarǵa sebep boldı. Tenzing Norgay hám Edmund Hillari 1953-jılı qubla-shıǵıs taw dizbegi arqalı Everestke birinshi márte hújjetli kóteriliwdi ámelge asırdı. Norgay ótken jılı 1952-jılı Shveycariya ekspediciyasınıń aǵzası sıpatında 8595 m biyiklikke kóteriliwge erisken. Wang Fuchjou, Gonpo hám Qu Yinhualardan ibarat Qıtay alpinistleri komandası 1960-jılı 25-mayda arqa taw dizbeginen birinshi márte joqarıǵa kóterildi.
Everest tawınıń nepal/sanskrit tilindegi atı Sagarmatxa (IAST transkripsiyası) yamasa Sagar-Matha (सगर-माथा (सगर-माथा, [sʌɡʌrmatha], lit. "aspan qudayı"), "úlken kók aspandaǵı bas" mánisin bildiredi, सगर (sagar), yaǵnıy "aspan" hám माथा (māthā), yaǵnıy "bas" sózlerinen alınǵan.
Nepaldan shıqqan Everest ekspediciyaları ushın bazalıq lager tez siyreklesip hám turaqsızlanıp atırǵan Xumbu muzlıǵı janında jaylasqan. Klimat ózgeriwi sebepli bul jer alpinistler ushın qáwipsiz emes. Nepal húkimeti tárepinen Everest aymaǵında alpinizmdi rawajlandırıw hám qadaǵalaw boyınsha dúzilgen komitet usınıs etkenindey, Nepal turizm basqarmasınıń bas direktorı Taranath Adhikari tayanısh lagerdi tómenirek biyiklikke kóshiriw rejeleri bar ekenin ayttı. Bul alpinistler ushın tiykarǵı lager hám 1-lager arasındaǵı aralıqtıń uzaǵıraq bolıwın bildiredi. Biraq, házirgi tayanısh lageri ele paydalı hám úsh-tórt jıl dawamında óz wazıypasın atqarıwı múmkin. Kóshiw 2024-jılǵa shekem hárbir lawazımlı shaxs ushın ámelge asıwı múmkin.
